Ontdek het erfgoed van Alphen: Ken jij onze Dorpsstraten?

Toegegeven, er zijn straten die langer en deftiger zijn, en veel duurder: het Vreeburg in Utrecht, Lange Poten in Den Haag en de Leidsestraat in Amsterdam. De spelers van het inmiddels meer dan honderd jaar oude spel Monopoly weten er alles van. De meest bekende is Dorpsstraat van Ons Dorp. Elk zichzelf respecterend dorp had immers een Dorpsstraat, veelal de belangrijkste straat gelegen in de dorpskern. In Alphen was vroeger de Julianastraat, nu bekend als de horecastraat, toen beter bekend als dé Dorpstraat. Hoe het nu precies zat met die dorpstraten legt de redactie van Beleef het Erfgoed aan je uit.

Een stukje geschiedenis

Tot ver in de negentiende eeuw hadden de dorpen in onze gemeente geen officiële straatnamen. Voor het registeren van de inwoners waren de dorpen vanaf het begin van die eeuw, meestal in de Franse Tijd, verdeeld in wijken met letters of nummers. Binnen die wijken kregen de huizen een nummer. Aan de letters kon je soms al zien om welk gemeentedeel het ging.

Zo had Alphen de wijken B, D, G, H. en S. Die letters stonden voor Bontepaal (de Hoorn bij Hazerswoude), Dorp, Gouwsluis, Hoorn en Steekt. Het voormalige dorp Oudshoorn had vier wijken, aangeduid met de nummers 1, 2, 3 en 4, terwijl Aarlanderveen er vijf had, aangeduid met de Romeinse cijfers I, II, III, IV en V.

Hoe straatnamen onstonden

Naast deze officiële nummering gebruikten de inwoners straatnamen die meestal een geografische oorsprong hadden of verwezen naar een belangrijk gebouw: Rijnkade, Kerkstraat, Raadhuisstraat en natuurlijk ook Dorp of Dorpsstraat. Dat was de straat die veelal in het centrum van het dorp lag. Dat was bijvoorbeeld het geval in Aarlanderveen. Aan de Dorpsstraat stonden de Hervormde kerk, diverse herbergen, de school en de woningen van de schout en gemeentesecretaris. Het was oorspronkelijke het enige bestrate weggedeelte van het dorp en werd dan ook wel ‘het bestrate dorp’ genoemd.

Dezelfde situatie was zichtbaar in de Dorpsstraat van Benthuizen. Met de Hervormde Kerk aan de ene kant en het houten schuurkerkje van dominee Ledeboer er schuin tegenover, vormden deze twee gebouwen het centrum van het dorp. Verder waren er het Schoutenhuis, de school en molen ”De Haas”. (1772). Bij herberg “De Zwaan” begon de Dorpsstraat en deze eindigde aan “De Hoek”.

Ook de Dorpsstraat in Hazerswoude-Dorp was ooit een levendige ontmoetingsplaats, vol knusse winkels en statige boerderijen. Maar sinds de Gemeneweg er dwars doorheen loopt, is de harmonie verbroken. De provinciale weg, genoemd naar vroegere gemeene gronden, splitst het dorp en de Dorpsstraat letterlijk in twee gedeelten. (zie foto)

Koudekerk aan den Rijn

De Dorpsstraat in Koudekerk bestaat waarschijnlijk al vanaf de Middeleeuwen toen er behoefte was om wegen een naam te geven. Het was ook daar niet zo vreemd om de belangrijkste straat in het dorp Koudekerk de naam Dorpsstraat te geven. Het vroegere Koudekerk was geconcentreerd rond het middeleeuwse centrum met de kerk, het kasteel, de herberg, de smederij en andere monumenten.

Boskoop

De ligging van de Boskoopse Dorpsstraat was opmerkelijk. De straat liep oorspronkelijk door aan weerszijden van de Gouwe. Zo was er een Dorpsstraat Oostzijde (OZ) en een Dorpsstraat Westzijde (WZ). Hoewel het echte centrum van het dorp altijd aan de westzijde van de Gouwe lag, was het dorp wel meer in evenwicht: oost-Boskoop en west-Boskoop hadden beide hun belangrijke gebouwen en woningen van gezagsdragers. Het raadhuis stond aan de westzijde, maar de gerechtskamer aan de oostkant.

De bebouwing op de beide oevers van de Gouwe is grotendeels gesloopt bij de bouw van de Hefbrug en vooral de oprit ernaartoe. Van beide delen van de oude Dorpsstraat is daarvoor de gehele noordelijke rij huizen gesloopt. Dorpsstraat OZ is verdwenen, het nog resterende straatje heet nu Gouwestraat. Dorpsstraat WZ heeft zijn naam behouden, maar zonder WZ.

Zwammerdam

Zwammerdam is het enige dorp zonder Dorpsstraat. De gemeenteraad van Zwammerdam stelde trouwens pas in 1953 de namen van vijftien straten vast. Tot dat moment werden in die gemeente de wijken A, B, C. en D gebruikt. Dat voldeed blijkbaar prima, want voor een deel van de huizen bleven de wijknummers nog in stand tot in 1962, toen  ook de resterende straten een naam kregen.

Hoeveel dorpsstraten kent onze gemeente nog?

De huidige gemeente Alphen aan den Rijn telt nog vijf Dorpsstraten. Dat zijn er ooit zeven geweest. Op 1 januari 1918 ontstond de gemeente Alphen aan den Rijn en daarmee werden de dorpen Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn samengevoegd. Later volgden meer uitbreidingen. De dorpen hadden alle drie echter een Dorpsstraat. De raad vond dat ongewenst. Een van de eerste gemeenteraadsbesluiten was dan ook dat de Dorpsstraat van Aarlanderveen werd omgezet  in ‘Aarlanderveensche straat’. Dat besluit werd teruggedraaid door protesten van de dorpelingen, zodat de naam Dorpsstraat behouden bleef. Beide andere Dorpsstraten werden echter wel veranderd in Hooftstraat en Julianastraat. Daardoor hebben de kernen Alphen en Oudshoorn inmiddels al meer dan een eeuw geen Dorpsstraat meer.